In de ban van... angst

Column Judith de Graaf, PSION-Psycholoog

Corona… tot voor kort was dit voor mij gewoon een lekker biertje. Nu associeer ik het met mondkapjes, hamsteren, code rood, geen handen schudden etc. Een pandemie is gaande en dat kan veel mensen angst aanjagen. Dus nemen we massaal maatregelen om het virus te remmen en de angst te bedwingen. Niemand vindt het immers fijn om in angst te leven – het werkt beperkend.

Hoe heftig is het dan als we ons bedenken dat er alleen in Nederland al bijna 500.000 mensen zijn die kampen met angst- en paniekklachten? Mensen die dagelijks in angst leven en hun leven dusdanig aanpassen dat de angst zoveel mogelijk beperkt wordt. Maar, daarmee eveneens hun vrijheid beperken. Het kan de buurvrouw zijn of degene met wie u altijd een praatje maakt in de trein onderweg naar het werk – psychische klachten zijn niet altijd zichtbaar.

Simone, voormalig client bij PSION, vertelt:
“Ik stond er mee op en ging er mee naar bed. Mijn hele leven stond in het teken van angst en van alles doen om ervoor te zorgen dat de angst afnam en ik me wat rustiger voelde. En dan proberen om de buitenwereld daar zo min mogelijk van mee te laten krijgen, want je wil niet ‘raar’ gevonden worden. Dat heeft mij gigantisch veel energie gekost.”

Wat is angst en hoe werkt het?

Angst is een emotie die ontstaat wanneer er gevaar dreigt. De mate van angst en de beleving hiervan, verschilt per persoon. Dit is vervolgens weer afhankelijk van ieders interpretatie van gebeurtenissen en/of situaties. Van oudsher heeft angst een duidelijke functie: het stelt ons lichaam in staat van paraatheid om te kunnen reageren op gevaar. De bloeddruk stijgt, het hart gaat sneller kloppen, de ademhaling versnelt en de spieren spannen zich aan. Heel handig in de oertijd, wanneer men oog in oog stond met wilde dieren – je kon immers snel vluchten.

Maar wat nou als er geen sprake is van een reële dreiging, maar je toch angst ervaart? Hoe werkt dat dan? Dit heeft, zoals hierboven benoemd, onder andere te maken met de wijze waarop gebeurtenissen en/of situaties geïnterpreteerd worden; zo zal de één die ‘s nachts wakker wordt van een bepaald geluid angstig zijn vanuit de gedachte dat er mogelijk ingebroken wordt. De ander is daarentegen, vanwege exact hetzelfde geluid, geïrriteerd, omdat hij/zij wakker is geworden en juist een goede nachtrust wilde hebben; hij/zij moet immers de volgende ochtend een presentatie geven.

Maar wie zegt op dat moment wat waar is? De eerste persoon uit bovenstaand voorbeeld voelt zich angstig, blijft luisteren met de telefoon al bij de hand en gaat voorzichtig kijken, om er vervolgens achter te komen dat de kat een vaas heeft omgestoten. Maar de angst die aanwezig was, werd wel degelijk gevoeld. Hieruit leren we dat onze gedachten mede onze gevoelens beïnvloeden. En deze gedachten hangen onder andere weer samen met eerdere ervaringen die we in het leven hebben opgedaan. Ook al weten mensen dat bepaalde angsten niet gegrond en irreëel zijn, kan toch het vervelende gevoel van angst weer getriggerd worden en/of zichtbaar worden voor anderen. Als psycholoog kunnen we dan heel simpel zeggen dat iemand niet bang hoeft te zijn, maar zo werkt het helaas niet; ons lijf is erop ingesteld om vervelende gevoelens zoveel mogelijk weg te werken en het liefst zo snel mogelijk. We denken dus aan de korte termijn.

Simone: “Vanuit mijn angst dat andere mensen mogelijk aan mij zouden kunnen zien dat ik trilde en transpireerde, zorgde ik ervoor dat ik niet in de spits naar de supermarkt ging. Dus ging ik altijd rond 11:00 uur in de ochtend. Dan was het lekker rustig. Maar op een bepaalde ochtend kreeg ik een paniekaanval terwijl ik bij de kassa stond. Daarna ben ik niet meer gegaan en heb ik de boodschappen online besteld. Hierdoor voelde ik mij rustiger. Maar mijn wereld werd erg klein, want uiteindelijk ging ik nergens meer naartoe.”

Op de korte termijn werkt het dus om bepaalde situaties uit de weg te gaan. Maar op de lange termijn beperkt dit het leven des te meer en wordt de angst steeds groter.

Leren angst te ervaren

Als psycholoog is het van belang om uitleg te geven over dit gehele proces, maar daar blijft het natuurlijk niet bij: gezamenlijk met de cliënt nemen we alle gebeurtenissen en situaties door (ook fictieve) en onderzoeken we welke gedachten daaraan gekoppeld lijken te zijn en tot welke gevoelens deze vervolgens leiden. Daarna categoriseren we de verschillende gebeurtenissen en situaties in mate van ernst qua gevoel. Op deze wijze kunnen we een lijst maken van gebeurtenissen/situaties die lichte angst tot ernstige angst opwekken. Vervolgens stimuleren we cliënten om stapsgewijs hun angst aan te gaan. Hierbij draait het om het leren ervaren van de angst en de gedachte dat je dit prima aankunt. Natuurlijk is het dan misschien vervelend als een ander het aan je ziet, maar het is niet het einde van de wereld.

Menig PSION-psycholoog is om deze methode vervloekt

PSION zou PSION niet zijn als we deze situatie ook niet ter plekke aan tafel met cliënten creëren. Op het moment dat een cliënt dan in een paniekaanval dreigt te schieten, dragen wij geen ontspanningsoefening aan; wij vinden dit feitelijk vermijding. Nee, wij gaan tezamen met de cliënt de confrontatie aan, zodat de angst oploopt en cliënten ter plekke ervaren dat ze de angst kunnen verdragen. Alle psychologen binnen PSION zijn hier al vaak om vervloekt, maar wat is het doeltreffend! Op de lange termijn doorbreken we daarmee namelijk het patroon! Uiteraard gaat dit wel gepaard met een empathische houding van de psycholoog. En natuurlijk leveren bepaalde gebeurtenissen en/of situaties dusdanig veel angst op dat cliënten het lastig vinden dit in eerste instantie zelf aan te gaan. In dat geval gaan de psycholoog en cliënt gezamenlijk op pad en werken er naartoe dat de cliënt deze gebeurtenissen en/of situaties ook zelfstandig aangaat. Dit alles om weer vrijheid te ervaren en niet in de ban te zijn van angst.

Het is uiteindelijk een paradox: om van angst af te komen moet je hem helemaal toelaten.
 

Judith de Graaf, Psycholoog bij PSION: "Ik heb passie voor mijn vak en iedere dag leer ik weer van de verhalen en ervaringen van mensen. Ieder gesprek is waardevol, en die ervaring neem ik mee naar volgende gesprekken". Alle psychologen van PSION gaan met maximale inzet en energie aan de slag met individuele medewerkers. Wij vergeten niet dat ieder mens uniek is en de zorg en aandacht  verdient die bij hem of haar past! Kijk voor meer informatie op de website van PSION of neem contact met ons op.