Verantwoordelijkheidsgevoel

“Ik heb echt veel te druk. Ik snap gewoon niet waarom mijn werkgever daar niks aan doet. Dag in dag uit loop ik de benen uit mijn lijf en het wordt gewoon niet gezien”. “Heb je het daar wel eens met je leidinggevende over gehad?”.  “Ja, ik heb het al steeds aangegeven, maar daar wordt niks mee gedaan. Het gaat hier ook om mensen hè, ik kan niet zomaar zeggen ‘dat doe ik niet’. Daar voel ik me veel te verantwoordelijk voor.”

Geen verantwoordelijkheidsgevoel voor jezelf

Dit gesprek heb ik voor mijn gevoel al honderd keer gevoerd. Medewerkers die zich vanuit hun verantwoordelijkheidsgevoel vaker de vraag stellen wat een ander nodig heeft dan wat zij zelf nodig hebben. Dat het verantwoordelijkheidsgevoel je nekt met een hoge werkdruk is op zichzelf geen nieuw concept, maar hoe komt het dat dit zo vaak terugkomt? In zekere zin wordt het ook van je verwacht, welk werk je ook doet; je verleent immers een dienst of maakt een product voor iemand anders, niet voor jezelf. Over het algemeen word je daar elke maand keurig voor betaald, dus in de basis zou dat een eerlijke ruil zijn.

Echter, in de praktijk trekt dat nog wel eens krom. De zorgmedewerker die zich de hele dag bezighoudt met het welzijn van een ander verliest zichzelf uit het oog, de logistiek medewerker is zó druk met bellen en regelen dat hij vergeet te eten en de accountant stelt al weken zijn eigen huisartsafspraak uit omdat hij ‘nog te veel te doen heeft’. Deze mensen hebben het allemaal hartstikke druk. Ze voelen zich verantwoordelijk, maar waarvoor?

Zorgen door het verantwoordelijkheidsgevoel

Een tijdje geleden sprak ik een vrouw die zichzelf trots een harde werker noemt. Zij heeft oog voor detail en alles wat zij persoonlijk organiseert, loopt altijd op rolletjes. Klanten prijzen haar, maar zien inmiddels ook dat het misschien iets te veel is. Bezorgde berichten bereiken haar leidinggevende; gaat het nog wel goed met haar? De leidinggevende stelt de klant iets vertwijfeld gerust, “Ik zal je complimenten doorgeven en eens met haar praten, komt goed!”. De leidinggevende glipt weg naar zijn kantoor en zucht: “wat moet ik nou?”.

Tegelijkertijd zit de medewerker in een andere kamer en stelt zich dezelfde vraag. Ze vindt dat haar leidinggevende de druk niet genoeg verlaagt, er zijn te veel taken en te weinig mensen. De leidinggevende echter, ziet hoe zij 3x harder loopt dan haar collega’s. Ze ziet haar collega’s vaak om haar hulp vragen, omdat zij altijd voor hen klaarstaat. En ze ziet haar vervolgens alles alleen doen, omdat ze dit niet meer aan collega’s toevertrouwt; als ze het zelf doet, weet ze immers zeker dat het goed is. De leidinggevende maakt zich zorgen om haar medewerker omdat deze zich vanuit verantwoordelijkheidsgevoel eigenlijk veel te veel op de hals haalt.

Grenzen ontdekken

Voor een medewerker betekent eerlijk in de spiegel kijken dat ze zichzelf kritisch de vraag moet stellen: is hoe ik omga met mijn verantwoordelijkheidsgevoel écht verantwoordelijk? Dat kan erg confronterend zijn. Het gesprek hierover voeren, vergt vertrouwen. De medewerker hoopt door haar leidinggevende uit de brand geholpen te worden en gezien en gewaardeerd te worden voor hoe veel ze doen. De leidinggevende ziet dat de mogelijkheden er zijn om een stapje terug te doen, maar ze er geen gebruik van maakt of niet durft te accepteren dat sommige zaken simpelweg niet mogelijk zijn.

Dan blijft alleen nog de boodschap die ze niet wil horen: eigen verantwoordelijkheid. Het is aan haar om haar grens weer te gaan ontdekken, hulp te vragen waar nodig en los te laten wat niet kan. Verantwoordelijkheid nemen betekent dat je dat juist ook voor jezelf doet. Vaak zie ik leidinggevenden  in alle goede bedoelingen ingrijpen door werkzaamheden weg te nemen en daarmee de verantwoordelijkheid over te nemen. Het risico hiervan is echter dat de medewerker op deze manier afhankelijk blijft van de situatie en redders zoals de leidinggevende, zonder zelf te leren waar de grens ligt en hoe ze zichzelf hierin kunnen helpen. 

‘Het is maar een gevoel’

In het begin is het heel spannend al die verantwoordelijkheden en zorgen nog eens te herzien. Het is dan verleidelijk om te kijken naar alles wat mis kan gaan; alle mensen die er last van kunnen hebben en alle mensen die misschien boos gaan worden, dat het bedenken van doemscenario’s ergens ook een houvast is. Het loslaten is nog eng, tót je ziet wat het teweeg brengt. Je voelt meer regie, ervaart steun van collega’s als je het toelaat en gaat weer lekker naar werk. Het gevoel alles te moeten doen is vaak alleen maar dat; een gevoel. Ga jij er verantwoordelijk mee om?